Inleiding
Anno 2022 bestaat het internet nog maar enkele decennia. Desondanks haar korte bestaan is het internet niet meer weg te denken uit het hedendaagse leven. De toepassingen van het internet als manier om je sociaal te uiten en te verbinden hebben in de afgelopen twee decennia de jeugd van vele jongeren sterk beïnvloed. Grote voorbeelden hiervan zijn (natuurlijk) Facebook, Linkedin en Instagram. Deze, maar ook andere vergelijkbare internetbedrijven hebben processen zoals de ontwikkeling van het zelfbeeld en de connectie aangaan met een ander totaal veranderd. Het zelfbeeld dat je als kind en jongvolwassene ontwikkelt ligt voor een groot deel vastgelegd bij deze bedrijven. Deze bedrijven vangen jou als mens in een profiel en het is vervolgens het profiel dat maakt wie je bent. Het profiel is overzichtelijk, compact, eenvoudig aanpasbaar en bijna op het wrede af eerlijk, door het aantal volgers en likes direct voor iedereen zichtbaar te maken. Hoe verhoud jij je tot de ander? Wat vind je belangrijk? Het enige wat je hoeft te doen is iemands Instagram profiel op te zoeken en veel wordt direct duidelijk.
Tot dusver voor ieder kind en (jong)volwassene geboren in de periode 1980 tot vandaag niets nieuws. We kunnen ons afvragen of het effect van het internet en de mobiele telefoon niet afbreuk doen aan ons zelfbeeld en mentale welzijn. We willen ons allemaal presenteren als winnaars en de boodschap uitdragen dat we succesvol en gelukkig zijn. Kijk nog maar eens goed naar al onze connecties, likes en diploma’s. Daar komt nog bij dat het continue consumeren, het continue scrollen door foto’s van perfecte mensen en de mooiste momenten van je vrienden misschien een weinig duurzaam en rustgevend concept is.
Daar komt nog bij dat het continue consumeren, het continue scrollen door foto’s van perfecte mensen en de mooiste momenten van je vrienden misschien een weinig duurzaam en rustgevend concept is.
Het venster naar de wereld
De mobiele telefoon is met het internet het venster in de wereld. Het mobieltje is altijd in de buurt, binnen een straal van enkele meters en soms zelfs centimeters van het lichaam. Enerzijds is het apparaat ontzettend handig om snel iets mee op te zoeken, maar anderzijds is het misschien minder gezond om er 4 tot 8 uur per dag aan te besteden. Om te bepalen in hoeverre het internet en de telefoon bijdragen aan het welzijn van de moderne mens dienen we eerst te kijken naar wat geluk in deze tijd betekent. Ik zou willen stellen dat het beeld van geluk bestaat uit combinatie van vrijheid, geld, sociale connecties, macht, seksualiteit en de overwinning. Het kapitalistische en hedonistische gedachtegoed ligt hierin sterk verankerd en de mobiele telefoon functioneert als simpel en direct venster naar al deze geluksfactoren. Vrijheid, in de vorm van je mening kunnen uiten op de sociale media, geld, door te investeren in de cryptovaluta en banen te vinden, de sociale connecties via de sociale media, waar je ook macht kan verdienen in de vorm van likes en volgers, seksualiteit, wederom op het internet te vinden, en tot slot, de overwinning. Willen winnen, willen overleven, beter willen worden, maximaliseren, allerlei termen waar het internet bol van staat. Uitspraken als ‘The self made man‘, ofwel je hebt invloed op je eigen geluk. De vraag reist na enige bestudering van de personen die dit soort uitspraken doen in welke mate de factor geluk een rol heeft gespeeld. Natuurlijk zullen er enkele of zelfs een groot aantal personen zijn die fabelachtig rijk zijn geworden, maar is dat ook een garantie voor geluk?
Een ander voorbeeld van een twijfelachtig gebruik van het internet en de mobiele telefoon is zichtbaar tijdens het gebruik van datingapps en sociale media. Vooraf wil ik opmerken dat er ook zeker goede en duurzame relaties ontstaan met behulp van het internet en dat sociale media hierbij kunnen helpen. Toch vraag ik me af of dit voldoende reden is om sociale media te behouden op je telefoon. Zonder internet of datingapps ben je misschien wat minder kritisch, denk je minder snel dat iemand niet goed genoeg is of dat je zelf niet goed genoeg bent. Daarnaast wordt er op bijvoorbeeld Tinder een beeld geschetst van de ideale vrouw (en man natuurlijk, maar deze laat ik voor nu even achterwege). Als man wil je graag zo’n ideale vrouw, of in ieder geval iets dat er op lijkt. Waarom? Dan hoor je er bij, het is goed voor je imago en sociale status. Het geeft een duidelijk signaal: ik heb mijn zaakjes voor elkaar, ik ben een belangrijk onderdeel van het systeem. Het systeem, dat vroeger bestond uit het dorp of buurt, is nu de wereld geworden. Daar waar je vroeger nog wel een praatje kon maken met de mooiste vrouw of beste voetballer van het dorp wonen ze nu aan de andere kant van de wereld. Welke effecten heeft dit op jou als ontwikkelend mens? Naar mijn mening zorgt het voor een gevoel van waardeloosheid, wanhoop en twijfel over het eigen zelfbeeld. Dit gebeurt er in ieder geval bij mij.
Een ander voorbeeld van de generaliserende en stigmatiserende werking van sociale media is het categoriseren van persoonlijk kenmerken. De vraag: ‘wie ben jij nu eigenlijk?‘ word je vaak bij binnenkomst gesteld door de sociale media. Een moeilijke vraag, al was het maar omdat deze vraag op zichzelf vaak al meer vragen oproept dan antwoorden. Kijk voor de grap eens op Instagram en vergelijk een aantal van profielen die je tegenkomt. Je zult ongetwijfeld op elkaar lijkende profielen tegenkomen, mensen die zich graag willen identificeren met een bepaalde stroming. Daarnaast is het profiel een zelfportret, een ideale voorstelling van het zelfbeeld. Het profiel is wie je wil zijn en geeft in veel gevallen weinig ruimte voor andere soorten foto’s en verhalen. Ik vraag me echter altijd af of dit werkelijk is wie deze mensen zijn. Bestaat er dan geen twijfel in hun leven? Zijn er geen mindere dagen? Vertellen ze dat ze van reizen houden omdat ze dat echt leuk vinden? Het is leuk om je eens af te vragen hoe je zou reageren wanneer iemand je in de echte wereld zou vragen wie je bent of wat je belangrijk vindt. Misschien word je lichtelijk ongemakkelijk en stamel je dat je belang hecht aan het recht op onderwijs en recht op een eigen mening. Hoewel je dit misschien vertelt zonder er diep over na te denken, is dit wel iets van jou. Het wordt niet vastgelegd in een profiel, jouw uitspraken bestaan alleen tussen jou en je gesprekspartner en zijn geen verkapte beelden van wat je graag wilt zijn. Wie ben jij nu echt? Het is iets dat alleen bestaat in het moment. Juist dat vluchtige, persoonlijke, kwetsbare en spontane maakt jou zo mooi zoals je bent.
Gelukkig zonder mobiele telefoon, sociale media of YouTube
Het advies om YouTube (wat meestal al geïnstalleerd is op je telefoon voordat je hem koopt) te verwijderen klinkt best vreemd. Waarom zou je zo’n handige app zomaar verwijderen? Ik wil niet ontkennen dat YouTube een bijzonder innovatieve en praktische app is, maar het is toch bijzonder dat dit product een van de basisonderdelen is geworden van je bestaan. Het leven zonder YouTube of het internet is vrijwel ondenkbaar geworden. Het leven zonder sociale media of zelfs zonder mobiele telefoon is bijna niet voor te stellen, je bent immers altijd wel enigszins verbonden met een of ander platform. Dit is van een afstandje bekeken vreemd, al voelt dat in het dagelijks leven allang niet meer zo. De vraag reist hoe ze dit vroeger deden, zonder internet. Hoe zag het leven er toen uit? Nou, onze overgrootvaders en moeders hebben in veel gevallen ook een gelukkig leven kunnen leiden, zonder online connected te zijn met hun vrienden of alles direct op te kunnen zoeken. Het moet daarmee ook gezegd worden dat de toegang tot kennis via het internet grote sprongen in maatschappelijke en wetenschappelijke inzichten heeft veroorzaakt. Het internet heeft ontegenzeggelijk grote voordelen, dit mag ook zeker benoemd worden. Aan de andere kant heeft elke medaille ook een keerzijde. Het pure tijdverdrijf van de mobiele telefoon is hier een belangrijk voorbeeld van. Het is in het begin van deze eeuw absoluut niet ongebruikelijk dat iemand 4 tot 6 uur per dag spendeert aan de mobiele telefoon. Is dit goed? Is dit wat men met de oprichting van het internet heeft gewild? Ik kan het me moeilijk voorstellen. Het internet is voor vele bedrijven een verdienmodel geworden, zonder na te denken over of verantwoordelijkheid te nemen voor psychische problemen. Misschien toch een interessant experiment, een leven zonder YouTube, Facebook of Instagram. Ik durf te voorspellen dat je met name deze laatste twee, die beduidend minder praktische tips bevatten dan YouTube, misschien wel niet eens zo heel erg zult missen.
Ik durf te voorspellen dat je met name deze laatste twee, die beduidend minder praktische tips bevatten dan YouTube, misschien wel niet eens zo heel erg zult missen.
Conclusie
Alhoewel ik het moeilijk vind om exact aan te wijzen wanneer het gebruik van internet schadelijk wordt, is het op zijn minst verstandig om af en toe te twijfelen aan het huidige gebruik. Het internet, de sociale media, YouTube en tal van innovatieve technologische ontwikkelingen hebben voor ontzettend veel goeds gezorgd in deze wereld, maar hoogstwaarschijnlijk ook voor genoeg pijn en verdriet. Hier is wederom niets mis mee, aangezien pijn en verdriet ook in het leven buiten het internet voorkomen. Toch wil ik vraagtekens zetten bij het gebruik van het internet en de sociale media, omdat het in veel gevallen weergeeft wat je graag wilt zijn in plaats van wie je echt bent. Daarnaast is het gegeven dat (in ieder geval een deel) van onze voorouders ook een gelukkig leven konden leiden, zonder internet. Hoezo zouden wij dat niet kunnen? Een leven zonder constante consumptie van foto’s en verhalen is misschien wel wat velen van ons goed zou doen. Dit is natuurlijk slechts speculatie, maar het experimenteren en onderzoeken waart. Ik daag je hierbij uit om eens een maand zonder YouTube of Instagram te leven, of je gebruik hiervan in ieder geval eens een periode drastisch te verminderen. Je zult er geen spijt van krijgen.
